Strait of Hormuz conflict: હોર્મુઝ સ્ટ્રેટના તણાવથી વૈશ્વિક સ્તરે ચિંતા, યુદ્ધના ભય વચ્ચે ભારત શાંતિના પક્ષમાં

રુબિયોએ ફોક્સ ન્યૂઝ પર કહ્યું, હું બેઇજિંગમાં ચીની સરકારને આ અંગે ફોન કરવા વિનંતી કરું છું, કારણ કે તેઓ તેમના તેલ માટે હોર્મુઝ સ્ટ્રેટ પર ખૂબ નિર્ભર છે. જો તેઓ આવું કરે છે, તો તે બીજી એક ભયંકર ભૂલ હશે. જો તેઓ આવું કરે છે, તો તે તેમના માટે આર્થિક આત્મહત્યા હશે. હોર્મુઝ સ્ટ્રેટ બંધ કરવાની ધમકીમાં એવું શું છે જેણે અમેરિકા સહિત સમગ્ર વિશ્વને ધ્યાન આપવા માટે મજબૂર કર્યું છે.

હોર્મુઝ કેવા પ્રકારનો દરવાજો છે, તે કેટલો જૂનો છે

પર્શિયન ગલ્ફમાં સ્થિત હોર્મુઝ સ્ટ્રેટ એ એક દરવાજો છે જે પર્સિયન ગલ્ફને ઓમાનના અખાત અને અરબી સમુદ્ર સાથે જોડે છે. તેનો ઉપયોગ મધ્ય પૂર્વમાંથી તેલ અને ગેસના પરિવહન માટે થાય છે. પર્સિયન ગલ્ફની આસપાસના દેશો જેમ કે ઈરાન, સાઉદી અરેબિયા અને યુએઈ, જે મોટા તેલ ઉત્પાદક છે. ખુલ્લા સમુદ્ર સુધી પહોંચવા માટે હોર્મુઝ સ્ટ્રેટ પર આધાર રાખે છે. તે વિશ્વના તેલ વેપારનો મુખ્ય ભાગ છે.

હોર્મુઝ યુરોપ અને એશિયા વચ્ચેનો વેપાર માર્ગ છે

આ એક સ્ટ્રેટ છે જેનો ઉલ્લેખ પ્રાચીન ગ્રંથોમાં પણ કરવામાં આવ્યો છે. તે યુરોપ અને એશિયા વચ્ચેના વેપાર માટે એક મહત્વપૂર્ણ માર્ગ હતો. હોર્મુઝ સ્ટ્રેટનું નામ કદાચ 309 થી 379 એડી વચ્ચે શાસન કરનારા પર્સિયન સુલતાન શાપુર II ની માતા એફ્રા હર્મિઝના નામ પરથી રાખવામાં આવ્યું છે. હોર્મુઝને પર્સિયન ગલ્ફનો દરવાજો કહેવામાં આવે છે. આ વાત પહેલી સદીના ખલાસીઓ માટે સૌથી મહત્વપૂર્ણ પુસ્તક ‘પેરિપ્લસ ઓફ ધ એરિથ્રેન સી’ માં કહેવામાં આવી છે.

હોર્મુઝનું નામ કોના નામ પરથી રાખવામાં આવ્યું, જાણો વાર્તા

૧૦મી સદીથી ૧૭મી સદી સુધી, ઓર્મુસ સામ્રાજ્ય આ પ્રદેશ પર પ્રભુત્વ ધરાવતું હતું. આ સામુદ્રધુની કદાચ આ સામ્રાજ્યના નામ પરથી રાખવામાં આવી છે. અમેરિકાએ લાંબા સમયથી આ પ્રદેશમાં પોતાની લશ્કરી હાજરી વધારી છે. એટલું જ નહીં, ઈરાન તરફથી કહેવાતા ખતરાનો સામનો કરવા માટે પર્સિયન ગલ્ફમાં અમેરિકન B-52 બોમ્બર પણ તૈનાત કરવામાં આવ્યા હતા.

સામુદ્રધુની શું છે? સમજો

તે એક સાંકડો જળમાર્ગ છે જે બે સમુદ્રો અથવા સમુદ્રી તળાવોને જોડે છે. તેનો ભૌગોલિક આકાર ડમરુ જેવો છે. કારણ કે આ માર્ગ બે મોટા જળમાર્ગો વચ્ચે સામુદ્રધુની હોય પછી જ કાર્ય કરે છે, તેથી તેને સામુદ્રધુની કહેવામાં આવે છે. હોર્મુઝ સામુદ્રધુની એક સાંકડો જળમાર્ગ છે. તે તેના સૌથી સાંકડા બિંદુએ માત્ર ૩૩ કિલોમીટર પહોળો છે. જહાજો માટેનો માર્ગ માત્ર ૩ કિલોમીટર પહોળો છે. આ કારણે, સામુદ્રધુનીને અવરોધિત કરવી અથવા જહાજો પર હુમલો કરવો સરળ છે.

હોર્મુઝ ઈરાન માટે હથિયાર કેવી રીતે બન્યું

2015 માં, ઈરાને P5 +1 દેશો (યુએસ, બ્રિટન, ફ્રાન્સ, ચીન, રશિયા અને જર્મની) સાથે સંયુક્ત વ્યાપક કાર્ય યોજના (JCPOA) ના રૂપમાં તેના પરમાણુ કાર્યક્રમ પર લાંબા ગાળાના કરાર પર સંમતિ આપી. આ કરાર હેઠળ, ઈરાન તેની સંવેદનશીલ પરમાણુ પ્રવૃત્તિઓને મર્યાદિત કરવા અને બદલામાં આર્થિક પ્રતિબંધો સમાપ્ત કરવા સંમત થયો. 2018 માં, યુએસ આ કરારમાંથી ખસી ગયું. ઈરાન ઘણીવાર આ હોર્મુઝને બંધ કરવાની વાત કરે છે.

વિશ્વને હોર્મુઝ સ્ટ્રેટમાંથી તેલ મળે છે

તે ઓર્મુઝ સ્ટ્રેટ તરીકે પણ ઓળખાય છે. તે પર્શિયન ગલ્ફને ઓમાનના અખાત અને અરબી સમુદ્ર સાથે જોડે છે. આ સ્ટ્રેટ 95 કિમી પહોળો છે અને ઈરાનને અરબી દ્વીપકલ્પથી અલગ કરે છે. તેમાં મુખ્યત્વે કિશ્મ, હોર્મુઝ અને હેન્જામ (હેંગમ) ટાપુઓનો સમાવેશ થાય છે. સાઉદી અરેબિયા, ઈરાન, યુએઈ, કુવૈત અને ઇરાકમાંથી નિકાસ કરાયેલ મોટાભાગનું ક્રૂડ તેલ આ જળમાર્ગ દ્વારા મોકલવામાં આવે છે.

હોર્મુઝ વિશ્વ માટે કેટલું મહત્વનું છે

તેલને કારણે હોર્મુઝ ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે. યુએસ એનર્જી ઇન્ફર્મેશન એડમિનિસ્ટ્રેશન (EIA) અનુસાર, 2024 અને 2025 ના પ્રથમ ક્વાર્ટરમાં હોર્મુઝ સ્ટ્રેટમાંથી પસાર થતો પ્રવાહ કુલ વૈશ્વિક દરિયાઈ તેલ વેપારના એક ક્વાર્ટર કરતાં વધુ હતો, જે વૈશ્વિક તેલ અને પેટ્રોલિયમ ઉત્પાદનોના વપરાશનો લગભગ પાંચમો ભાગ હતો. વધુમાં, 2024 માં વૈશ્વિક લિક્વિફાઇડ નેચરલ ગેસ વેપારનો લગભગ પાંચમો ભાગ પણ હોર્મુઝ સ્ટ્રેટમાંથી પસાર થાય છે. આ જ કારણ છે કે યુએસ હોર્મુઝ પર તેનું નિયંત્રણ ઇચ્છે છે.

ભૌગોલિક સ્થિતિ એવી છે કે હોર્મુઝનો કોઈ વિકલ્પ નથી

તેની ભૌગોલિક સ્થિતિને કારણે, હોર્મુઝ સ્ટ્રેટનો કોઈ દરિયાઈ માર્ગ વિકલ્પ નથી. તેથી, જો સ્ટ્રેટમાંથી જહાજોનો માર્ગ ખોરવાઈ જાય છે, તો તે વિશ્વભરમાં તેલ અને LNG વેપારને અસર કરશે. કિંમતો વધશે. તેલના ભાવમાં કોઈપણ ફેરફાર અન્ય ઘણી વસ્તુઓ અને ચીજવસ્તુઓના ભાવને પણ અસર કરે છે. હોર્મુઝ સ્ટ્રેટના વિકલ્પોમાં લાલ સમુદ્ર અથવા ઓમાનના અખાત પર સ્થિત બંદરો સુધી જમીન માર્ગે તેલનું પરિવહન શામેલ છે.

શું હોર્મુઝની સામુદ્રધુની પર તાળું લગાવી શકાય?

હોર્મુઝની સામુદ્રધુનીને અવરોધિત કરવાનો અર્થ એ છે કે સમુદ્રમાં ખાણો નાખવી, મિસાઇલો અને બોમ્બથી ત્યાંથી પસાર થતા દુશ્મન જહાજો પર હુમલો કરવો, જહાજોને અટકાયતમાં લેવા અથવા જહાજો પર સાયબર હુમલા કરવા. ઈરાને ક્યારેય કોઈ યુદ્ધ કે સંઘર્ષ દરમિયાન સામુદ્રધુનીને અવરોધિત કરી નથી. 1980ના દાયકામાં, ઈરાન-ઈરાક યુદ્ધ દરમિયાન, બંને દેશોએ સામુદ્રધુનીમાંથી પસાર થતા જહાજો પર હુમલો કર્યો હતો. પરંતુ, તે સમયે પણ, શિપિંગ ટ્રાફિક બંધ થયો ન હતો. કારણ એ છે કે ઈરાન પોતે તેના વ્યવસાય માટે હોર્મુઝ પર નિર્ભર છે.

હોર્મુઝનું સંપૂર્ણ મહત્વ અહીં સમજો

EIAનો અંદાજ છે કે 2024માં, હોર્મુઝની સામુદ્રધુનીમાંથી પસાર થતા 84% ક્રૂડ ઓઇલ અને કન્ડેન્સેટ અને 83% લિક્વિફાઇડ નેચરલ ગેસ એશિયન બજારોમાં ગયો હતો. એશિયામાં હોર્મુઝ સ્ટ્રેટમાંથી પસાર થતા ક્રૂડ ઓઇલ માટે ચીન, ભારત, જાપાન અને દક્ષિણ કોરિયા ટોચના સ્થળો હતા, જે 2024 માં હોર્મુઝના ક્રૂડ ઓઇલ અને કન્ડેન્સેટ પ્રવાહના સંયુક્ત 69% હતા. આવી સ્થિતિમાં, ભારતને પણ અસર થશે. ભારત રશિયા, અમેરિકા, આફ્રિકા અને લેટિન અમેરિકા પાસેથી પણ તેલ ખરીદે છે. કિંમતોમાં વધઘટ થઈ શકે છે.

ભારત ઈરાન અને ઇઝરાયલ વચ્ચે શાંતિ ઇચ્છે છે

ભારતે પહેલાથી જ સ્પષ્ટ કરી દીધું છે કે તે અમેરિકા સાથેના સંબંધોને વધુ મહત્વ આપશે. વર્તમાન પરિસ્થિતિમાં, ભારત ઈરાન પાસેથી તેલ કે ગેસ ખરીદતું નથી. તે જ સમયે, ચાબહાર બંદર પ્રોજેક્ટ અંગે કોઈ ખાસ પ્રગતિ થઈ નથી. જો કે, ભારત હજુ પણ પશ્ચિમ એશિયામાં શાંતિ સ્થાપિત કરવાના પક્ષમાં છે. પીએમ નરેન્દ્ર મોદીએ પોતે આ અંગે ઈરાની રાષ્ટ્રપતિ સાથે ફોન પર વાત કરી છે. તે જ સમયે, ઇઝરાયલ સાથે ભારતના દ્વિપક્ષીય સંબંધો વધુ મહત્વપૂર્ણ છે. ભારત ઇઝરાયલી ડ્રોન, શસ્ત્રોનો ઓર્ડર આપે છે. તે ભારતનો એક મહત્વપૂર્ણ સંરક્ષણ ભાગીદાર બની ગયો છે.